“Aditz bakarraren” teoria XIX. mendeko euskal gramatikagintzan

Abstract

[EN] In this paper I try to explain how the so called "theory of the only verb" was formulated and used by several Basque grammarians in the 19th century. That theory was first coined by the authors of the Grammaire génerale et raisonnée (1660) and stated that the only verb is "to be"; the rest are a combination of "to be" and aditional information.

[EU] Lan honetan XIX. mendeko zenbait gramatikarik euskal aditzari buruzko azterketetan nola edo hala “aditz bakarraren” teoria deitu izan dena nola adierazi eta erabili zuten azaldu nahi nuke. “Aditz bakarraren” teoria aurreneko aldiz Port-Royaleko Grammaire générale et raisonnée lanean (1660) azaldu zen. Port-Royaleko lanek hizkuntza guztiek batera dituzten ezaugarriak aztertu zituzten, gramatika orokorra deitu ohi den joerari bide egin ziotelarik. Artikulu hau hasteko, XIX. mendea arteko gramatikagintzak euskal aditza aztertzeko erabili zituen irizpide nagusiak laburtuko ditut, atari gisa (§2). Hurrenik, gramatika orokorraren eta, haren barruan, aditz bakarraren teoriaren azalpen laburra emango dut (§3). Ondoren, zenbait adibide eskainiko ditut, aditz bakarraren teoriak XIX.eko euskalaritzan izan zuen lekuaren agerpen aski zabala erakusteko asmoz: Humboldten lehen urratsak (§4); Darrigolen formulazio oraindik anbiguoa (§5); Abbadie (§6), Chaho (§7) eta Inchausperen (§8) aldezte garbia; Bonaparteren aditz-teoria bihurrian izan zuen leku nabaria (§9), eta, azkenik, Azkueren (§10) eta Arana-Goiriren (§11) lekukotasun berantiarrak. Ondorioek (§12) emango diote buru artikuluari.