Genero eta nazio identitateak Katalina Eleizegiren antzezlanetan

Abstract

Doktorego tesi honen helburua Katalina Eleizegiren antzezlanetako euskal emakumearen irudiak aztertzea da eta XX. mendeko, bere garaiko, irudikapen femenino hegemonikoekin konparatzea.

Bere pertsonaia femeninoen bidez genero eta nazio identitateen mugak nola gainditzen dituen ikusiko dugu eta hori desberdindu ditugun bi garaitan aztertuko dugu: Nazioaren ohorez eta Autoexilioa.

Lehen garaian Donostian bizi izan zen, familaren etxean, eta lehiaketa literarioak irabazi zituen bere lehen hiru antzezlanekin, honen ondorioz antzeztu eta argitaratu zituzten. Bere pertsonaia nagusiak arketipo manikeo izatetik urrun daude, emakumeen dualtasunak irudikatzen dituzte Gilbert eta Gubar ikertzaileen The madwoman in the attic lanari jarraiki. Hau eginez, protagonistaren irudia osatzen zuen, emakume eredugarria (tradizionala, bertutetsua eta kristaua), kanonetik irteten ziren beste emakume batzuekin: sorginak, pobreak, zaharrak edo pinpirinak. Bere drama historikoak xede abertzale eta kristauarekin idazten zituen, euskal nazioaren iraganaren, tradizioaren eta historiaren eraikuntzan parte hartuz.

Bigarren garaian Lizarrara joan zen bakarrik bizitzera eta ez zen ia irteten bere gelatik. Urte hauetan ez zuen antzezlanik aurkeztu lehiaketetan, eta beraz, ez ziren argitara eman orduan idatzitakoak. Haietako bat izan zen Katalina Erausoren bizitzan oinarrituta idatzi zuen drama historikoa aztertu dugu, (Erauso Kateriñe izenburua ipini zion moja-soldadua izan zenari buruzko antzezlanari). Garai horretan ohikoa zen emakume idealaren irudia zentrotik mugitu zuen pertsonaia historiko honen hautua egitean. Hau eginez alde batetik ordura arte euskal kulturan baztertuta zegoen erreferentzia historikoa berreskuratu zuen eta bestetik “euskal emakume” izateko beste era bat proposatu zuen, hau da, genero eta nazio identitateak bestela bizitzeko modu desberdinak daudela ikusarazi zuen, agentziazio, autonomia eta autoritate ez-ohiko eredu bat eman zien 1960ko hamarkadako ikusentzule euskaldunei.

Hortaz, gorputza bizitzeko modu desberdinak erakutsi zituen pertsonaia transgenero bat emanez (bestela esanda, pertsonaia ez-arauemailea) eta trantsizioa aurkeztu zigun norbanakoaren zoriona eta askatasuna lortzeko bide gisa.

Euskal emakumeen historian zeharreko ohitura eta usadioak ezagutarazi zituen emakumeak euskal tradizioan eta kulturan kokatuz (tradizo zenbaiten ondorio kaltegarriak ezkutatu gabe). Eta emakumeen arteko adiskidetasunari ere tarte bat egin zion balore positibo gisa, eta maitasunaren alde pasionalari sufrimendu iturri eta zama gisa emakumeentzat.

Honekin guztiarekin bere antzezlan eta pertsonaiekin erresistentzia egin zion euskal emakumearen eredu hegemonikoari, marimutil estigmari ere aurre egin zion eta auzitan jarri zituen binarismoa eta diskriminazio generiko-sexuala.

The aim of this research is to analize the images of basque women in the plays written by Katalina Eleizegi and to compare them with the hegemonic representation of her time (20th century).

We will see how does she go beyond the limits of gender and nation identities with her female characters and in wich way does she do it in the different two periods of her life and work: Nazioaren ohorez (in the name of the nation) y Autoexilioa (autoexilium).

In the first period she lived in San Sebastián (Guipuzcoa) in her family´s house and she won literary competitions with her first three plays. They were staged, and after this published. Her main characters weren´t arquetipal, as it used to be in her time, they represented women´s dualities as Gilbert and Gubar propose in their book The madwoman in the attic. Doing this Eleizegi completed the main character´s image, exemplary woman, (traditional, virtuous and catholic), with another type of women who were out of the canon; witches, poor, old or vain girls. She wrote her historical drama with a nationalistic and christian purpouses working in the construction of the narration of the basque nation, history, tradition and past.

In the second period she moved to Estella (Navarra) away from her famaily to life alone and she almost didn´t leave her room to go out. She didn´t took part in any contest and that´s why she didn´t get published what she wrote in that time. We have analized the historical drama she wrote then based on the life of Catalina de Erauso, the Lietenant Nun. Choosing this historical character she displaced the female ideal of this epoque, which uses to be the main character in the plays of this time. Doing this she recovered a historical reference forgotten by the basque culture besides of postuling other way of being “basque women” or living gender and nation identities in an other way. She gave an example of agency, autonomy and authority to the basque women who attended this play in the 60´s.

So, she discovered different ways of living our body providing us with a transgender character (a non-ruled one, in other words) and she shows us transition as a path to reach personal hapiness and freedom.

She uncovered the customs of the basque women in history and situated basque women in basque tradition and culture (without hidding the negative consequences for women of some traditions).

She also spoke about friendship among women as a positive value and love´s pasion as a burden and source of grief and sacrifice or women.

She resists against the hegemonic way of being a basque woman, she confront the butch estigma and put into cuestion tne binarism and the gender and sexual discrimination with her work and her characters.